Toeristische informatie over Zagreb

visitzagreb.org

Logo Made in Flanders
Vakantiehuis Maroflin, uitvalbasis voor noord-Kroatië

Jelacicplein

Standbeeld op groot plein met erachter reklamebord
Jelacicplein in Zagreb met standbeeld van Ban Jelacic
Hart van de stad
Het Jelacicplein is bij uitstek de ontmoetingsplaats van Zagreb en in veel opzichten het centrum van de stad. Diverse tramlijnen komen er samen, de uitgaansstraat Tkalciceva begint er, evenals de kilometerslange winkelstraat Ilica. Ook de drie stadsdelen komen hier bijeen. Naar het zuiden toe strekt de negentiende-eeuwse Benedenstad zich uit, het doorkijkje in de noordoostelijke hoek van het plein geeft uitzicht op de Sint-Stefanuskathedraal, en het straatje Radiceva in het noordwesten voert naar de Bovenstad. Langs de noordzijde van het plein liep ooit het riviertje dat de Bovenstad van Kaptol scheidde, maar vandaag komt het enige water uit de Mandusevacbron. Tot een eeuw geleden was deze bron de belangrijkste leverancier van drinkwater voor de inwoners van Zagreb.
Het Jelacicplein wordt meestal simpelweg "trg" (het panslavische woord voor "plein") of plac (naar het Duits "Platz") genoemd. Zeker 's avonds is het er een drukte van belang. Om een ontmoeting eenvoudiger te maken, spreken vrienden af elkaar "pod repom" (onder de staart) of "pod satom" (onder de klok) op te wachten. "Pod repom" slaat op de staart van het ruiterstandbeeld van Josip Jelacic, en "pod satom" op de onopgesmukte hoge klok aan de westkant van het plein.
Tot 1859 stond het plein bekend onder de naam Harmica, een woord dat is afgeleid uit het Hongaars en zoiets als "dertigste" betekent. Het verwijst naar de belasting (het dertigste deel van de opbrengst) die de marktkooplui moesten afdragen. Het belastingkantoor is allang afgebroken, maar het woord Harmica prijkt nog boven de doorgang direct achter het ruiterstandbeeld.

Hongaarse nationalisten, Oostenrijkse imperialisten en Joegoslavische communisten
De naam van het plein (voluit: Trg bana Josipa Jelacica) verwijst naar de man die te paard zit: gouverneur en legeraanvoerder Josip Jelacic. Jelacic (1801-1859) werd in het revolutiejaar 1848 door het Kroatische parlement aangesteld als gouverneur van Kroatië. Het Habsburgse Rijk, waarin Wenen en Boedapest de dienst uitmaakten, was toentertijd in rep en roer. Hoewel de Hongaren door bijvoorbeeld de Kroaten en Slowaken als overheersers werden gezien, hadden de Hongaren zelf het idee dat ze te veel naar Wenen moesten luisteren. De Hongaarse opstand onder leiding van Kossuth baarde de Oostenrijkse keizer grote zorgen, maar kon voor de Kroaten gunstige gevolgen hebben. Jelacic en zijn leger zouden de Hongaarse opstand helpen neerslaan, en als dank zou Oostenrijk de positie van Kroatië binnen het Habsburgse Rijk verbeteren.

Het liep allemaal anders. Jelacic zette zich weliswaar vol overgave in voor de Oostenrijkse keizer, maar toen de Hongaarse opstand eindelijk was gesmoord, kwam er niets van de verwachte beloning uit Wenen. In tegendeel, de gehate onderdrukking door de Hongaren maakte plaats voor bestuur uit Wenen dat nog autoritairder bleek.

Jelacic stierf in 1858 als een zwaar teleurgesteld man, maar het volk had grote sympathie gekregen voor zijn strijd voor de Kroatische belangen. Direct werd besloten een monument voor hem op te richten. Door geldgebrek duurde het tot 1866 voordat het beeld werd onthuld. Het stond aanvankelijk vlakbij het huidige hotel Dubrovnik en Jelacic keek noordwaarts, zodat de punt van zijn zwaard naar Hongarije wees. De maker van het beeld, Anton Fernkorn, koos die plaats om kunstzinnige redenen, maar het verhaal dat deze positie was gekozen om een sneer naar Hongarije te maken, is nog altijd populair.

In 1947 werd het beeld door de Joegoslavische communisten verwijderd en het plein herdoopt tot Plein van de republiek. Immers, al Karl Marx had Jelacic afgeschilderd als iemand die zich domweg had laten gebruiken voor de imperialistische belangen van de Oostenrijkse keizer. In 1990, toen het Joegoslavische communisme op sterven na dood was en de dreiging niet van Hongaarse maar Servische zijde kwam, werd het beeld uit de mottenballen gehaald. Ook kreeg het plein zijn oude naam terug. Het enige verschil met vroeger is dat Jelacic nu naar het zuiden kijkt en zijn zwaard naar Belgrado wijst.

Architectonisch allegaartje
Bouwkundig beschouwd is het Jelacicplein een mengelmoes van bouwstijlen, met als dieptepunt de zakentoren uit de jaren vijftig. De overige panden zijn overwegend uit de eerste decennia van de twintigste eeuw, maar lijken niet echt bij elkaar te passen. Noemenswaardige is alleen het reliëf van Ivan Mestrovic. Het siert de gevel van het witte hoekhuis naast café Mala kavana en is diens eerste (1907) openbare kunstwerk in Zagreb.


vandaag 26-4-24, laatst aangepast op 06-12-15.